De ontdekking van het eiland

Het essayboek, met een verwijzing naar L’invention du désert (1987) van de Algerijnse dichter Tahar Djaout, bundelt in een kwartet aantekeningen over aspecten van het werk van Breyten Breytenbach (1939-2024). In de breytenbachiana is er aandacht voor Breytenbach en de Lage Landen: een uitgebreide tweespraak met H.C. ten Berge over de introductie van Breytenbach in de Nederlandse literatuur (meer bepaald in Raster), kronieken over connecties met Vlaamse literaire periodieken, over crossmediale relaties met werk van Henk van Woerden en over de bepalende impact van de groteske verhalenbundel De boom achter de maan (1973) op het vroege werk van Esther Jansma. Ook aan Breytenbach en Hugo Claus en aan een schrijversoptreden in Brugge (2004) wordt aandacht besteed.

In Breytenbach en het verzet zijn bespiegelingen gewijd aan aspecten van het oeuvre die tot vandaag geringe aandacht kregen: de toneeltekst Will of a Rebel van Ari Sitas en Hannchen Koornhof, opgevoerd in een regie van William Kentridge, verder het vertoog over het land van MOR in The Middle World Quartet en de militante antiapartheidspolitiek in de jaren zeventig en de ondergrondse verzetsorganisatie OKHELA. Daarnaast zijn er beschouwingen over de rol van H. van der Merwe Scholtz bij de vrijlating van Breytenbach uit de gevangenis in 1982 en over de beruchte zaak Berend Schuitema zoals verhaald door Conny Braam, in de jaren zeventig en tachtig voorzitter van de Anti Apartheid Beweging Nederland.

Notities over de pluriforme verbeelding van Afrika, het pan-Afrikaanse gedachtegoed en de betekenis van het vroegere slaveneiland L’Île de Gorée en het Gorée Institute in Senegal worden gepresenteerd in Breytenbach en Afrika. Het slotdeel is een verzameling van kanttekeningen bij het Imagine Africa-vertoog in Breytenbachs toespraken, lyriek en essayistisch proza. In samenspraak met Alwyn Roux worden aan de hand van het drie werelden-model van Karl Popper aanzetten gegeven voor een vooralsnog niet ondernomen studie van de Afrika-filosofie van Breytenbach.

Tot besluit komt de internationale beeldvorming aan bod in Breytenbach in vertaling, zoals nog niet eerder beschreven een verhaal uit het prozadebuut Katastrofes (1964) in een Nederlandse vertaling van Frans Kellendonk. Er is belangstelling voor de manier waarop Adriaan van Dis met de Afrikaanse bronteksten aan de slag ging. In tweespraken met Georges Lory en Krijn Peter Hesselink worden respectievelijk Franse en Nederlandse vertalingen voor het voetlicht gehaald. Met de oud-uitgever Joost Nijsen van Podium (Amsterdam) is een vraaggesprek gevoerd, na Van Gennep en Meulenhoff lange tijd de Nederlandse uitgever van Breytenbach.

De coda bevat een interview van de Zuid-Afrikaanse journalist Willem de Vries met de auteur van De ontdekking van het eiland over uitgangspunten voor en contouren van het Breytenbach-onderzoek. Aan het boek is bij wijze van in memoriam een postscriptum toegevoegd over het Graf van de Onbekende Dichter in Rotterdam.

Het werkschrift presenteert resultaten van transnationaal onderzoek naar het prismatische oeuvre van de Zuid-Afrikaanse schrijver. Het slotdeel van het beschouwend drieluik over werk van Breytenbach flankeert samen met Breyvier. Over taal, burgerschap en Breytenbach (2023) de academische opstellenbundel Kwintet. Het merendeel van de bijdragen in de carnets of satellietboeken, uitbreidingen van onderzoeksbevindingen in Kwintet, bestaat uit gedocumenteerde onderzoeksvragen en heuristische commentaren. Naast aanzetten voor voortgezette studie biedt De ontdekking van het eiland verrassende inzichten en verkennende beschouwingen over vertalingen van Breytenbachs werk in Nederlands en Frans, kritische receptie in de Lage Landen, over Okhela en de gevangenisperiode en vooral over pan-Afrikaanse opvattingen en de Afrika-filosofie, over het GORIN en de verbeelding in Breytenbachs lyriek en proza van het Senegalese eiland Gorée. De veelzijdigheid van het oeuvre wordt belicht aan de hand van diverse perspectieven en geleid door een transnationale lens.